Co to są drzewa alejowe? Jakie wybrać?
Terminem drzew alejowych określa się przede wszystkim drzewa, które stosuje się do nasadzeń miejskich. Muszą być zatem odporne na zanieczyszczenia, warunki atmosferyczne, sezonowe susze i brak bieżącej opieki. Jedną z cech, jaką kieruje się przy wyborze takich drzew jest szybki wzrost, inną docelowa wysokość i rozpiętość, którą dobiera się do konkretnego miejsca, w którym mają być posadzone.
Z biegiem czasu jednak mianem drzew alejowych zaczęto określać coraz szerszą grupę roślin. Już nie zwraca się uwagi jedynie na aspekty praktyczne, ale coraz częściej na walory dekoracyjne, czy wpasowywanie się zieleni w architekturę.
Od zawsze stosowano w nasadzeniach kasztany, klony, buki, dęby, lipy czy topole w podstawowych formach. Jednak od jakiegoś czasu uwagę architektów krajobrazu zwracają odmiany kuliste, kolumnowe, zaczęto wprowadzać odmiany silnie kwitnące i o różnych kolorach liści.
Ostatnimi czasy najczęściej pożądanymi odmianami są formy kuliste. Widuje się je praktycznie na każdym skwerku, rynku, alejach i w przydomowych ogrodach.
Forma kulista ma wiele zalet. Po pierwsze wielkość – są to przeważnie odmiany zaszczepione, więc nie będą rosnąć potężnie w górę, szczególnie tam, gdzie jest to niepożądane, np. w wąskich uliczkach, pod liniami energetycznymi itp. Po drugie wymagają dużo mniej pielęgnacji związanej z przycinaniem – są to drzewa rosnące naturalnie o konkretnym kształcie, a większość prac z nimi związana jest wykonywana już w szkółce, w której dany egzemplarz został wyhodowany. Po trzecie kształt kuli bardzo ładnie przełamuje monotonie związaną z przeważnie kanciasto kwadratową zabudową. Bardzo łatwo jest też dopasować rodzaj drzewa do potrzeb – szybkość i wielkość, a także kolor i kwitnienie.
W ogrodnictwie indywidualnym formy kuliste też są bardzo popularne. Znajdują zastosowanie przede wszystkim jako solitery – pojedyncze egzemplarze mające stanowić ozdobę i kontrast dla nieregularnych form a także jako wypełnienie pustych przestrzeni sadzone symetrycznie w grupach, ale nie zasłaniające widoku i słońca. Do najpopularniejszych odmian należą klon ‘Globosum’, czerwony klon ‘Royal Red’, katalpa ‘Nana’, powoli rosnący dąb ‘Green Dwarf’, akacja ‘Umbraculifera’ i pięknie kwitnąca wiśnia ‘Umbraculifera’. W tabeli przedstawiamy podstawowe parametry form kulistych.
| Nazwa | Wysokość docelowa | Kolor |
| Klon ‘Globosum’ | 3-5 m | Zielony |
| Klon ‘Royal Red’ | 15-20 m | Czerwony |
| Katalpa ‘Nana’ | 3-5 m | Zielony |
| Dąb ‘Green Dwarf’ | 2-3 m | Zielony |
| Akacja ‘Umbraculifera’ | 3-5 m | Zielony |
| Wiśnia ‘Umbraculifera’ | 3-5 m | Zielony |
Drugą najbardziej rozchwytywaną ostatnimi czasy formą jest forma kolumnowa. Jest przydatna przede wszystkim w miejscach o małej powierzchni. Zakładając, że dorosłe drzewo osiąga od 10 do 15 metrów wysokości przy zaledwie 2 do 4 metrów szerokości, jest to opcja zdecydowanie do rozpatrzenia na małych skrawkach zieleni, na wąskich pasach przy drogach i chodnikach oraz jako monumentalne jednostki przed reprezentacyjnymi budynkami.
Ważnym aspektem jest także brak konieczności przycinania formy kolumnowej. Rośnie wąsko, gałęzie są skierowane ku górze, dzięki czemu nie przeszkadzają rosnąc przy ciągach komunikacyjnych ani pieszym ani pojazdom. W przydomowych ogrodach stosuje się takie okazy na bardzo małych przestrzeniach, jako solitery do średnich i wysokich kompozycji, albo w przypadku niektórych odmian jako samotnie rosnący egzemplarz. Na rynku występuje ogrom rodzajów i gatunków drzew kolumnowych, jak np.
| Formy kolumnowe | ||
| Nazwa | Wysokość docelowa | Kolor |
| Klon’Crimson Sentry’ | 8-10 m | Purpurowy |
| Brzoza ‘Fastigiata’ | 10-12 m | Zielony |
| Grab ‘Fastigiata’ | 5-10 m | Zielony |
| Buk ‘Dawyck’ | 10-15 m | Zielony |
| Buk ‘Dawyck Purple’ | 10-15 m | Purpurowy |
| Buk ‘Dawyck Gold’ | 10-15 m | Żółty |
| Dąb ‘Fastigiata’ | 15-20 m | Zielony |
| Dąb ‘Long Regal Prince’ | 10-15 m | Zielony |
| Dąb ‘Green Pillar’ | 10-15 m | Zielony |
| Wiąz ‘Wredei’ | 5-10 m | Żółto – zielony |
Coraz częściej sięga się po formy płaczące, czyli takie w których gałęzie zwieszają się w dół. Są ciekawe, różnorodne i zawsze można dobrać coś do swoich potrzeb, a na pewno przełamiemy monotonię codziennie oglądanych kształtów. Po pierwsze rośliny, które tworzą parasol – najczęściej jest to wiąz ‘Camperdownii’, drzewo o wysokości do 3 metrów, ale tworzące parasol ze zwisających czasem do samej ziemi pędów, nawet o średnicy 8 – 10 metrów, malownicza i popularna brzoza ‘Youngii’, mała wierzba ‘IWA’, czy nieregularny i malowniczo poskręcany jarząb ‘Pendula’. Innym wariantem są drzewa kolumnowo płaczące, czyli wąskie, przeważnie wyprostowane, ale gałęzie i pędy skłaniają się do ziemi. Przedstawicielami tego typu są między innymi: bordowy i piękny buk ‘Purple Fountain’ brzozy płaczące – z dużym liściem odmiana ‘Long Trunk’, oraz z małym listkiem brzoza pendula ‘Pendula’, buk zielony ‘Pendula’, bardzo duża i szybko rosnąca wierzba ‘Chrysocoma’.
| Formy płaczące | ||
| Nazwa | Wysokość docelowa | Kolor |
| Brzoza ‘Youngii’ | 3-4 m | Zielony |
| Wierzba ‘IWA’ | 1-2 m | Zielony |
| Jarząb ‘Pendula’ | 2-3 m | Zielony |
| Buk ‘Purple Fountain’ | 5-10m | Purpurowy |
| Brzoza ‘Long Trunk’ | 3-6 m | Zielony |
| Brzoza ‘Pendula’ | 5-10 m | Zielony |
| Wierzba ‘Chrysocoma’ | 20-25 m | Zielony |
| Wiąz górski 'Camperdownii’ | 4-5 m | Zielony |
Czasami nie kierujemy się pokrojem, czy wielkością roślin, ale jej atrakcyjnością, najczęściej żeby przełamać monotonię zieleni. Sięgamy wtedy przeważnie po drzewa szczepione, specjalnie hodowane odmiany, mające różnokolorowe ubarwienie liści, ładne kwitnienie i niezwykły pokrój. Gama takich roślin jest ostatnimi laty bardzo duża. Zacząć można od klonów – kuliste odmiany, niezwykle podobne do klona ‘Globosum’ – żółty ‘Golden Globe’ i purpurowy ‘Royal Red’, są kolorową alternatywą lub sadzone naprzemiennie też dają ciekawy efekt. Kolorowe klony kolumnowe, jak ‘Crimson Sentry’, pół kolumnowy ‘Esk Sunset’ mający nakrapiane różnobarwne liście, owalnym 'Fassen Black’ z ciemno czerwonymi liśćmi, czy hodowany w różnych formach klon ‘Flamingo’ z strzępiastymi liśćmi przypominającymi liście derenia. Inną grupą drzew dekoracyjnych są wszelkiego rodzaju ozdobne wiśnie i śliwy, które nie tylko mają pełen przekrój interesujących nas pokrojów i wielkości, ale także różnokolorowe liście i przepiękne wiosenne kwitnienie. Są to między innymi purpurowe śliwy ‘Pisardii’, o niewielkiej rozłożystej koronie, kolumnowa i do tego z jadalnymi owocami ‘Crimson Pointe’. Także niewielka i zmieniająca kolor liści w trakcie sezonu czeremcha ‘Shubert’ wywrze niezapomniane wrażenie w każdym ogrodzie. Jest wiele odmian wiśni, od niedużego ‘Kanzana’ o odwrotnie stożkowatej koronie i brązowo-zielonych liściach, kolumnowej ciemnozielonej ‘Amanogawie’, kulistej ‘Umbraculifery’ po rozłożystą purpurową ‘Royal Burgundy”. Na uwagę zasługują też dęby, zwłaszcza czerwone, czyli wszystkie z rodzaju quercus rubra, które na jesieni przybierają piękny czerwony kolor. Nie można mówić o drzewach dekoracyjnych bez wspomnienia o głogu ‘Paul’s Scarlet’, który charakteryzuje się ładnymi drobnymi listeczkami a także kwitnieniu, przepięknym na wiosnę. Jego różowe kwiaty przypominają miniaturowe różyczki, którymi cała korona jest obsypana. Także drzewa nie kwitnące są w modzie – wiązy pumila ‘Aurea’ – malutka kulista odmiana z drobnymi żółciutkimi liśćmi, a także kolumnowy ‘Wredei’ z cytrynowo-zielonymi poskręcanymi liśćmi. Każda z powyższych roślin nada koloryt nawet najbardziej monotonnemu otoczeniu i będzie przykuwać wzrok.
Na uwagę zasługują też rośliny niby zwyczajne, niby każdy rozpoznaje, ale nie do końca są tym, czym się wydają. Są to odmiany specjalnie dobierane ze względu na niezbyt oczywiste właściwości. Sięgają po nie doświadczeni ogrodnicy i pasjonaci. Takim przykładem może być na przykład brzoza ‘Doorenbos’. Pokrojem i wyglądem do złudzenia przypomina zwykłą leśną odmianę, ale ma dwie rozchwytywane cechy – jest dużo mniejsza niż pospolita brzózka – osiąga do 10 metrów, a brzoza zwyczajna ponad 20. Drugą cechą jest kora – znacznie bielsza i bardziej gładka.
Drugą ciekawą rośliną może być lipa.
Lipa jaka jest każdy widzi. W ostatnich latach lip sadzi się setki tysięcy w całym kraju, ale coraz częściej nie są to zwykłe odmiany szeroko i drobnolistne – sięga się po odmiany historyczne jak np. ‘Greenspire. Lipa 'Greenspire’ jest drzewem o niezwykle równym pokroju – jest rekomendowana w dużej mierze przez konserwatorów zabytków.
Bardzo cenione przez pszczelarzy są lipy ‘Moltkiego’ karłowe osiągająca około 8-10 metrów, albo całkowicie obsypana kwiatami od najmłodszych lat lipy japońskie. Rośliny te stanowią olbrzymie źródło pyłku i nektaru dla naszych małych przyjaciół-pszczół.
